...dan treedt er ‘ervaring’ op. Bedrevenheid die onbevangenheid uitbant. Niet dat het totaal wordt uitgebannen, maar het wordt minder. Ik noem nu ‘ervaring’ maar het kan ook de hogere leeftijd zijn die hier de oorzaak van is. Of ervaring én de leeftijd. Je blijft maar schaven aan de boekillustratie in de veronderstelling dat deze hierdoor beter wordt. Achteloze onvolkomenheden worden weggehaald. Imperfectie waar je ooit prat op ging heeft plaatsgemaakt voor bedachtzaamheid. Is ervaring vooruitgang? Vast, maar niet altijd. Bij het illustreren is ervaring nogal riskant. Zeker wanneer van een tekening wordt verwacht dat deze zich onderscheidt door een eigen signatuur of door een opmerkelijke visie. Goed; hier zou ‘ervaring’ nog enigszins van pas kunnen komen. Het wordt écht link als ervaring ‘routine’ wordt. ‘Productie draaien’ heet dat. Dodelijk! Dat krijg je wanneer efficiëntie de boventoon voert.

...dan komt er het moment dat je beseft dat je de hele bedoening aan het verprutsen bent door al het geschaaf. Je raakt steeds verder van huis. Terug naar het begin. Wáár is het begin? Onder in de prullenbak gloort hoop. Een lukraak krabbeltje op een gebruikte belastingenveloppe, gemaakt op argeloos moment tijdens een of ander telefoongesprek.

Deze bedoel je?

Ja, die bedoel ik. Dichterbij een oprechte mensenhand kom je niet. ...en vergeet het begrip ‘ervaring’ en ‘handigheid’.

Het blijft overigens erg moeilijk om bedreven te raken in het maken van achteloze, ongedwongen tekeningen op bestelling. Het is een variant van serendipiteit.

Jaren zestig. Ik kon nog niet lezen, maar ik kon wél kijken. Mijn ouders hadden een boekje in de kast staan waar op de achterkant, een kleine Willem Sandberg-achtige illustratie stond; vormen van gescheurd papier, primaire kleuren, die samen het tafereel van een paar zeilbootjes (rompje-zeiltje) vormden. Práchtig vond ik het. Dit boek trok ik regelmatig uit de kast om naar deze vrolijke bootjes te kijken. Enkele jaren later is dit boek op een of andere wijze uit de kast verdwenen en de titel of de naam van de schrijver kan ik me niet herinneren.

Er zijn van die boekjes die je na vele jaren weerziet en dat je in één keer de kwaliteit herkent. Ook al zijn ze misschien gedateerd; kwaliteit verloochent zich niet. Ik parafraseer Constant Nieuwenhuijs: “Wat nieuw is, is niet altijd goed; wat goed is, is altijd nieuw.” Zoiets ervaar ik ook bij het zien van de geïllustreerde uitgaven van Kurt Löb*. Kijk naar uitgaven zoals De lady Macbeth uit Mtsenskvan Nikolaj Leskov (Zetcentrale Meppel, 1997) of het Wijvenboek (De Fontein, 1976). Je kunt met recht zeggen dat Löb de nestor was van de boekillustratie in Nederland en misschien ook daarbuiten. Je zou zijn illustraties ‘gedateerd’ kunnen noemen, maar zijn visie op het vak staat – ook nu nog – als een huis.

In het algemeen hebben boekillustraties (literaire boekillustraties) de laatste decennia niet veel aandacht gekregen. Kinderboekillustraties daarentegen staan nog regelmatig in de belangstelling, mede dankzij de jaarlijkse uitreiking van Het Gouden Penseel en de driejaarlijkse Max Velthuijsprijs. Ook de ‘Graphic Novel’ krijgt de laatste jaren veel aandacht. Maar de literaire boekillustratie....? De laatste keer dat de boekillustratie breed aan bod kwam was na het verschijnen van het lijvige boek De verbeelders – Nederlandse boekillustratie in de twintigste eeuw door Saskia de Bodt (Uitgeverij Vantilt, 2014). Een enkele keer verschijnt er nog een kort berichtje in of naast een necrologie van een overleden boekillustrator of kunstenaar en dat was het dan. In het Verenigd Koningrijk – illustratieland bij uitstek – bestaan o.a. de V&A Illustration Awards en in Duitsland hebben ze de tweejaarlijkse Hans-Meid-Preis für Buchillustration. Het zou toch prachtig zijn dat ook Nederland één keer per jaar de literaire boekillustratie extra exposure krijgt door het uitreiken van een landelijke prijs aan een boekillustrator. Een prijs voor een illustrator die het best de ontwikkeling of vernieuwing van de boekillustratie laat zien...? Misschien dat de Grafische Cultuurstichting of het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie hier een keer over willen denken?

Tjsa, dan kun je niet meer om de naam Kurt Löb als naamdrager heen, want die naam krijgt het dan: de Kurt Löbprijs voor boekillustratie. Voor degene die kan lezen én wil kijken.

  * Kurt Löb (Berlijn, 11 januari 1926 – Amsterdam, 1 juni 2015) was een Nederlands kunstenaar en boekillustrator van Duitse afkomst. Löb was docent aan de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch

Aardige mensen zonder knuppels

Een grof omkoopschandaal, afpersing, een miljoenentransfer of zoiets als de Balkenendenorm bestaat niet in de wereld van illustratoren en niks wijst erop dat er iets dergelijks aan zit te komen. Hier is het grote geld nog niet binnengedrongen. Er heerst geen brood- en bloednijd, hooguit op een aanvaardbaar kroegniveau; er zal best weleens een ouderwetse muilpeer zijn uitgedeeld. Volgens Jellie Brouwer (moderator van de Illustratie Biënnale en radiopresentatrice van onder meer Radio Kunststof) zijn illustratoren de aardigste mensen die er zijn. 

Serendipiteit

februari 2016, Damiaan Renkens

Driemaal ben ik aan een illustratie begonnen maar het wil niet lukken. Met de opdrachtgever heb ik min of meer afgesproken welke kant het op zou moeten gaan. Als een dolle heb ik in al mijn enthousiasme gezegd dat ik daar al aardige ideeën over had en hoe dat eruit zou kunnen zien. Stom! Anders vertel ik met veel bravoure dat ik in zo’n geval gewoon dat ik in het wilde weg begin en dat ik me nergens op laat vastpinnen om uiteindelijk met een verrassend of een sterk resultaat voor de dag te komen. Maar nu heb ik het verpest en loop ik mijzelf voor de voeten. 

Tekening of illustratie

juni 2015, Damiaan Renkens

Een bekende Nederlandse tekenaar reageerde nogal stekelig toen ik in onze correspondentie zijn tekeningen ‘illustraties’ had genoemd. “Doe dat alsjeblieft nooit meer.” Het was hem menens. Zelf vind ik het ook vervelend wanneer mijn tekeningen ‘illustraties’ worden genoemd. Meestal is dat niet verkeerd bedoeld maar je voelt je onbegrepen en gediskwalificeerd.
Begin dit jaar werd er in de bovenzaal van boekhandel Hijman Ongerijmd het werk van een aantal illustratoren gepresenteerd. Tijdens de aankondiging van een van de illustratoren reageerde de betreffende illustrator geïrriteerd op de term ‘tekening’. “Illustraaaatie! Géén tekening.”

Huis van de illustratie in Nederland?

april 2015, Damiaan Renkens

Vrijdag 6 maart jl. werd in de aula van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag het symposium De Verbeelders gehouden. Aanleiding hiervoor was o.a. de gelijknamige en lijvige uitgave van Uitgeverij Vantilt, onder redactie van Saskia de Bodt. Zij is bijzonder hoogleraar Illustratie aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam.
Het is terecht een gewild boek dat al aan haar tweede druk toe was terwijl de Verbeelders-tentoonstellingen in het Nederlands Letterkundig Museum en Museum Meermanno | House of the book nog moesten beginnen. Wat betekent dit? Beleeft de illustratie in Nederland een opmars?

Stem op mij

oktober 2014, Damiaan Renkens

Ik doe het niet meer. Meer dan eens ben ik benaderd door bekenden en onbekenden die meedongen naar een publieksprijs, met de vraag of ik op hem of haar wilde stemmen. Meestal ken ik het werk wel waarmee zij bezig zijn, maar echt goed bekeken heb ik het dan meestal niet. Het werk van hun tegenkandidaten ken ik in de meeste gevallen ook niet.

Illubie SHORT: toch een aderlating

oktober 2014, Damiaan Renkens

Het zou eigenlijk ‘Illustratie Biënnale 2014’ moeten heten maar het wordt nu Illubie SHORT genoemd. De IB van 2010 en 2012 vonden beiden plaats op een zonnige zaterdag in een volle Haarlemse Toneelschuur. Verspreid over de dag waren er 10 (2010) en 11 (2012) illustratoren aan het woord, ingeleid en geïnterviewd door Jellie Brouwer (NPS Kunststof,. Een vol en inspirerend programma. Voor de biënnale van 2012 was waarschijnlijk het twee jaar oude draaiboek integraal overgenomen. Het succes van 2010 kon gemakkelijk herhaald worden zonder dat het aan kracht inboette. Als kritische bezoeker zou je nog kunnen denken: ‘misschien is er de volgende keer ruimte voor uitgelicht thema of een discussie?’

Verdienmodellen

Sinds het verschrikkelijke woord ‘verdienmodellen’ in de mode is geraakt lijkt het mis te gaan. Veel uitgevers zijn primair financieel georiënteerd en hebben het vaker over verdienmodellen dan over literatuur. Je zou verwachten dat uitgevers bevlogen literatuurliefhebbers zijn, dat het bij hen vooral draait om de kwaliteit van de literatuur; fictie of non-fictie.

Pleidooi voor het nieuwe boek

maart 2014, Damiaan Renkens

Het boekenvak is in beweging. Veel boeken worden digitaal uitgegeven en zijn meestal goedkoper dan de gedrukte exemplaren. Wat maakt het gedrukte boek zo bijzonder dat veel lezers toch de voorkeur geven aan de papieren versie? Blijft dat ook zo en hoe zal het gedrukte boek er in toekomst uitzien.