Tekening of illustratie

juni 2015, Damiaan Renkens

Een bekende Nederlandse tekenaar reageerde nogal stekelig toen ik in onze correspondentie zijn tekeningen ‘illustraties’ had genoemd. “Doe dat alsjeblieft nooit meer.” Het was hem menens. Zelf vind ik het ook vervelend wanneer mijn tekeningen ‘illustraties’ worden genoemd. Meestal is dat niet verkeerd bedoeld maar je voelt je onbegrepen en gediskwalificeerd.
Begin dit jaar werd er in de bovenzaal van boekhandel Hijman Ongerijmd het werk van een aantal illustratoren gepresenteerd. Tijdens de aankondiging van een van de illustratoren reageerde de betreffende illustrator geïrriteerd op de term ‘tekening’. “Illustraaaatie! Géén tekening.”

Wat is hier aan de hand? Hebben we te maken met een puberale dwarsligger, een verschuiving van een definitie of een geschiedenis die zich herhaalt?
Al jaren wordt er geprobeerd duidelijk te maken dat een tekenaar geen ‘illustrator’ is maar tekenaar. Vervolgens staat er iemand op die geen tekeningen maakt maar illustraties. Voor veel tekenaars (of illustratoren) schijnt het nogal gevoelig te liggen en de Nederlandse taal biedt hier ook geen uitsluitsel. Er bestaan veel verschillende begrippen die het er niet duidelijker op maken. En bedoelen we eigenlijk wel hetzelfde? Het is lastig te duiden welk beroep je beoefent wanneer er geen eensgezindheid bestaat over de definitie van dat beroep of van het product. Een striptekenaar (geen stripillustrator) maakt stripverhalen. Een bouwkundig tekenaar (geen bouwkundig illustrator) maakt tekeningen. Een politiek tekenaar (geen politiek illustrator) maakt geen tekening of illustratie maar een ‘prent’. Een boekillustrator (geen boektekenaar) maakt boekillustraties of tekeningen. Een kunstenaar maakt ‘werken op papier’ en soms ook tekeningen maar geen illustraties en een cartoonist maakt cartoons. Wat is dan het verschil tussen een tekening en een illustratie? Heeft het te maken met autonomie en dienstbaarheid, vrije- en toegepaste kunst?
Tekenaar Karel Kindermans maakt het verschil duidelijk door de volgende omschrijving: “Er is een verschil tussen tekenen en illustreren. Een geslaagde tekening en een goede illustratie zijn twee verschillende dingen: Een tekening wil gezien worden en een illustratie wil iets laten zien. In mijn tekeningen zijn de sporen van het proces nog zichtbaar. In een illustratie moet alles de communicatie versterken.

Niet dat hiermee alle onduidelijkheid uit de wereld is maar het lijkt me een hanteerbare definitie. Het zou voor de opdrachtgever en dus voor de ‘illustrator’ wel iets uit moeten maken hoe iemand zich verhoudt tot dit vakgebied. Naast een eigen signatuur is ook een overtuigende stellingname en mentaliteit van belang om enigszins van betekenis te kunnen zijn.
Maar hoe je het ook noemt, een ‘werk’ is met de hand gemaakt en met de tong uit mond.